28 Mayıs 1808: Yeni Bir Devir Başlıyor
Osmanlı tarihinde reformlarla özdeşleşen padişahlardan biri olan II. Mahmud, 28 Mayıs 1808 tarihinde tahta çıktı. Genç yaşta tahta çıkan II. Mahmud, saltanatının daha ilk yıllarından itibaren eski düzeni yıkıp modern ve merkeziyetçi bir devlet anlayışını kurmayı hedefledi. Bu yönüyle, II. Mahmud’un tahta çıkışı Osmanlı’nın köklü dönüşümünün habercisi oldu.
Tahta Çıkış Süreci: İsyan ve İttifak
II. Mahmud’un tahta çıkışı oldukça çalkantılı bir dönemde gerçekleşti. 1807 yılında III. Selim’in reformlarına karşı çıkan Yeniçeriler isyan etmiş ve onu tahttan indirmişti. Yerine IV. Mustafa getirilmişti. Ancak reform yanlıları, özellikle Alemdar Mustafa Paşa, bu durumu kabul etmeyerek III. Selim’i tekrar tahta çıkarmak için İstanbul’a yürüdü. Fakat Alemdar saraya ulaştığında III. Selim öldürülmüş, II. Mahmud ise kaçarak kurtulmuştu.
Alemdar Mustafa Paşa, Yeniçerilere rağmen II. Mahmud’u tahta çıkarmayı başardı. Böylece 28 Mayıs 1808’de Osmanlı tahtında reformların lideri olarak anılacak bir padişah yerini aldı.
Sened-i İttifak: Osmanlı’nın İlk Anayasal Belgesi
II. Mahmud tahta çıktıktan kısa bir süre sonra Alemdar Mustafa Paşa’nın girişimiyle Sened-i İttifak ilan edildi. Bu belge, padişah ile Anadolu’daki ayanlar (bölgesel güç sahipleri) arasında bir anlaşma niteliği taşıyordu.
Ayanlar, padişahın otoritesini tanıyacak
Karşılığında padişah da onların yerel otoritelerine dokunmayacaktı
Bu belge, her ne kadar tam anlamıyla uygulanmasa da, Osmanlı tarihinde anayasal düşüncenin ilk örneklerinden biri olarak kabul edilir.
Reformların Başlangıcı: Devletin Yeniden Yapılanması
II. Mahmud, önceki padişahlar gibi yenilikçiydi; ancak onu farklı kılan şey, radikal kararları uygulamaktan çekinmemesiydi. Saltanatının ilk yıllarından itibaren devletin her alanında dönüşüm hedefledi.
Öne çıkan reformları şunlardır:
1. Merkeziyetçilik ve Bürokratik Reformlar
Tımar sistemi kaldırıldı
İl yönetimleri merkeze bağlandı
Nüfus sayımları yapıldı
Memurlar maaşla çalışmaya başladı
Görevlerde liyakat esasına geçildi
2. Eğitim ve Kültür
Avrupa’ya öğrenci gönderildi
Mekteb-i Ulûm-ı Edebiye ve Tıbbiyeler kuruldu
İlk resmî gazete olan Takvim-i Vekayi çıkarıldı
Kılık kıyafet kanunları getirildi, fes giyilmesi zorunlu kılındı
3. Askeri Reformlar: Yeniçeriliğin Sonu
En radikal adımı 1826’da attı:
Yeniçeri Ocağı’nı kaldırarak (Vak’a-i Hayriye) yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye adlı modern orduyu kurdu
Bu, sadece askeri bir değişim değil, aynı zamanda Osmanlı’nın köhnemiş yapısının kaldırılıp yerine modern devletin yerleştirilmesinin sembolü oldu
Tepkiler ve Direniş
Reformlar her zaman kabul görmedi.
Ulema ve Yeniçeri çevreleri II. Mahmud’u dinsizlikle suçladı
Kılık kıyafet reformları tepki çekti
Bazı bölgelerde ayaklanmalar çıktı
Ancak II. Mahmud, kararlılığı ve istikrarıyla bu tepkileri bastırdı ve değişim sürecini devam ettirdi.
Batı’ya Açılan Kapı
II. Mahmud’un reformları sadece iç yapıyı değil, dış dünyayla ilişkileri de etkiledi.
Avrupa’daki gelişmeleri yakından takip etti
Devlet kurumlarını Fransa ve İngiltere modeline göre düzenlemeye çalıştı
Elçilik teşkilatları güçlendirildi
Ölümü ve Ardında Bıraktığı Miras
II. Mahmud, 1 Temmuz 1839’da vefat etti. Yerine oğlu Sultan Abdülmecid geçti. Onun başlattığı reform süreci, Tanzimat Dönemi ile daha da genişledi.
II. Mahmud, Osmanlı’da modernleşme sürecinin kurucusu, “kılıçla değil, kalemle reform yapan padişah” olarak anıldı.
28 Mayıs 1808, Osmanlı tarihinde sadece bir tahta çıkış günü değil; aynı zamanda devletin dönüşümünün ilk adımıdır. II. Mahmud, attığı cesur adımlarla Osmanlı’nın kaderini değiştirmiş, reformlarla dolu bir dönemin kapılarını aralamıştır. Onun mirası, Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerine ilham veren bir reform çizgisidir.
